Takvimler 15 Aralık 1995 yılını gösterdiğinde, Avrupa Adalet Divanı tarafından spor sektöründe devrim niteliğinde olan ‘Bosman Kararı’ verilmiş olup sözleşmeleri sona eren futbolcuların kulüplerine bonservis ücreti ödenmesine gerek olmadan başka bir kulübe transfer olabileceği kural haline gelmişti. Bu kural, şüphesiz ki sporcularının çalışma özgürlüğünün önünü açmıştır. Ancak diğer yandan sporcuları yetiştiren ve eğitiminde katkısı olan kulüplerin; sözleşmesi sona eren sporcularının, bonservis miktarı olmadan başka bir kulüple yüksek miktarlı ücretlerle anlaşmasıyla futbol kulüpleri arasındaki rekabette direnç gösterememesine yol açmıştır. İşte bu noktada, FIFA ve UEFA bu tekelleşmenin önüne bir nebze de olsa geçmek için yaptığı çalışmalar neticesinde, Yetiştirme Tazminatı ve Dayanışma Mekanizması’nı gündeme getirmiştir. Bu yazımızda; Yetiştirme Tazminatı ve Dayanışma Mekanizması’na neden ihtiyaç duyulduğu, FIFA ve TFF talimatlarında ne gibi hükümler olduğu ile bu kavramların neler olduğu, nasıl hesaplandığı-ödendiği ve aralarında nasıl bir fark olduğunu örneklerle anlatıp son olarak uyuşmazlık halinde hangi mercinin görev alacağını anlatmaya çalışacağız.
Yetiştirme tazminatı ve dayanışma mekanizmasına neden ihtiyaç duyuldu?
Hukukta getirilen kurallar, kuralların muhatabı olanların dengelerini gözeterek getirilmelidir. Belirttiğimiz üzere, Bosman Kuralı, futbolcuların çalışma özgürlüğü anlamında dengeleri futbolcuların lehine değiştirir nitelikte olmasının yanı sıra, sporcuların sporculuk faaliyetleri süresi içinde ve sözleşmeleri bittikten sonra da kulüplere olan bağımlılıklarını azaltmıştır. Ancak süreç içerisinde kulüpleri tarafından büyük bir ekonomik risk alınıp küçük yaştan itibaren yatırım yapılan futbolcuların mali sebeplerle kulüpte tutulamaması ve başka bir kulübe geçmesiyle, yetiştirici kulüplerin, futbol sektöründe rekabet edemez bir hale doğru evrilmesine sebebiyet vermiştir. Futbolcuyu elinde tutamayan kulübün futbolun gelişmesine bulunduğu katkıdan dolayı desteklenmesi amacıyla Yetiştirme Tazminatı ve Dayanışma Mekanizması adı altında ödemeler yapılması uygun görülmüştür. Yani, oyuncu yetişmesine yatırım yapan kulüplerin desteklenmesi ve teşvik edilmesi ile kulüpler arası dayanışmanın tesis edilmesi amaçlarıyla bu kavramlara ihtiyaç duyulmuştur.
Yetiştirme tazminatı ile ilgili FIFA ve TFF mevzuatlarında ne gibi hükümler var?
FIFA Oyuncuların Statüsü ve Transferi Hakkında Yönetmelik (RSTP)’te yetiştirme tazminatı düzenlenmiştir. Bahsi geçen düzenlemeye göre:
“Amatör oyuncunun ilk kez profesyonel oyuncu olarak bir futbol kulübü ile sözleşme imzaladığı durumda, oyuncunun 23. yaş gününe denk gelen futbol döneminin bitimine kadar yapılan her transferde o oyuncuyu yetiştiren kulüp veya kulüplere tazminat ödemesi gerekir. Bu ödenen tazminat yetiştirme tazminatıdır.”
TFF tarafından düzenlenen Profesyonel Futbolcuların Statüsü Transfer Talimatı(PFSTT)’nın 16. maddesinde şu hüküm yer almaktadır:
“Futbolcuların eğitimi ve yetiştirilmesi 12–23 yaşları arasında gerçekleşir. Yetiştirme tazminatının hesaplanmasında TFF kayıtları esas alınır ve hesaplama, eğitimin fiilen başladığı tarihten itibaren yapılır.“
Görüleceği üzere TFF mevzuatı, olması gerektiği gibi FIFA talimatları ile genel olarak benzerlik göstermektedir. PFSTT’nin yetiştirme tazminatına ilişkin hükümleri, Türk kulüpleri arasındaki transferlerde dikkate alınacak olup uluslararası transferlerde ise RSTP’nin yetiştirme tazminatına ilişkin hükümleri dikkate alınacaktır. Her ne kadar FIFA talimatlarınca, hesaplamanın eğitimin fiilen başladığı tarihte yapılacağı belirtilmişse de uygulamada bu hesaplamanın futbolcunun 12 yaşından itibaren yapıldığı görülmektedir. O halde FIFA ve TFF mevzuatları ışığında yetiştirme tazminatına ilişkin şunları ifade edebiliriz: Yetiştirme tazminatı, kural olarak 12 yaşından başlamak üzere 21 yaşına kadar(FIFA’nın yönetmeliğine göre eğitim 21 yaşına kadar tamamlanmış oluyor) oyuncuyu yetiştiren kulüplere, futbolcunun 23 yaşını doldurmasına kadar profesyonel olarak yapacağı tüm transferlerde ödenir. Prensipte oyuncuyu transfer eden yeni kulüp sadece bir önceki kulübe yetiştirme tazminatı ödeyecektir. Diğer yandan, oyuncunun amatör kulüpler arasında gerçekleşen transferlerinde herhangi bir yetiştirme tazminatı ödemez iken oyuncuyu ilk kez profesyonel olarak transfer edecek kulüp; oyuncunun geçmişteki tüm amatör kulüplerine, oyuncu pasaportunda sağlanan bilgiler ışığında, oynadığı sürelere orantılı olarak yetiştime tazminatı ödeyecektir. Ayrıca önceki kulüp oyuncunun sözleşmesini sebepsiz yere sona erdirmişse, oyuncu 4. kategori bir kulübe transfer edilirse veya transfer sonucu oyuncu tekrar amatör statü elde ederse yeni kulüp yetiştirme tazminatı ödemez. Ödenecek yetiştirme tazminatının hesaplanmasında oyuncuyu transfer edip bünyesine katan kulübün bağlı olduğu ligin FIFA kategorisindeki yeri önem taşımakta olup bu kategoriye göre tazminat ödenmektedir.
Yetiştirme tazminatı nasıl hesaplanır?
Yetiştirme tazminatı hesaplamasının nasıl yapılacağı ve bu hesaplama yapılırken dikkate alınacak kriterler PFSTT’nin 16. maddesinde belirtilmiştir. Yetiştirme tazminatı hesabında kulüplerin yetiştirme yatırımlarına göre dört ayrı kategoriye ayrıldıkları, TFF’nin her yıl birinci transfer ve tescil döneminden önce kulüplerin dahil olduğu kategorileri ve bu kategorilerin sezonluk yetiştirme tazminatı miktarlarını tespit ve ilan edeceği belirtilmiştir. Maddenin devamında, hesaplamalarda kulüplerin ilgili transferin yapıldığı tarihte bulundukları kategorilerinin esas alınacağı belirtilmiş olup hesaplamaya ve ödemeye ilişkin esaslar PFSTT’nin Ek-1’inde düzenlenmiş olup dört başlığa ayrılmıştır:
1. Profesyonelliğe geçişte yetiştirme tazminatı
PFSTT’nin Ek-1’inin 1. maddesi uyarınca futbolcunun ilk profesyonelliğe geçişinde yetiştirme tazminatı, futbolcuyu yetiştiren kulüplerin kategorileri ve bu kategori için TFF tarafından belirlenmiş yetiştirme tazminatı miktarı esas alınarak hesaplanmaktadır. TFF, her futbol sezonu öncesi resmi internet sitesinden yetiştirme tazminatı kategorilerine düşen miktarları ilan etmektedir. TFF tarafından 2022/2023 Futbol Sezonu İlan Edilmesi Gereken Hususlar incelendiğinde; sezonluk yetiştirme tazminatlarının, birinci kategoride yer alan Süper Lig kulüpleri için 420.000,00-TL; ikinci kategoride yer alan TFF 1. Lig kulüpleri için 210.000,00-TL; üçüncü kategoride 2. Lig kulüpleri için 84.000,00-TL; dördüncü kategoride yer alan kulüpler için ise 42.000,00-TL olarak belirlenmiştir.
Örnek olarak, 12 ile 16 yaşları arasında 5 sezon 1. Lig’de yer alan A kulübünde amatör olarak oynayan bir futbolcunun 17 yaşında ise Süper Lig’de yer alan B kulübünde amatör olarak oynaması ve ilk kez 2. Lig kulübü olan C ile profesyonel futbolcu sözleşmesi imzalayarak profesyonel olması halinde, futbolcunun eski kulüplerinden A kulübüne ödenecek yetiştirme tazminatı 12 ile 15 yaş arasındaki döneminde kategoriye bakılmaksızın dördüncü kategorideki miktar dikkate alındığından bu dört yıla ilişkin (4 * 42.000,00-TL) 168.000,00-TL ve 16. yaşındaki dönem için (1* 210.000,00-TL) 210.000,00-TL olmak üzere toplam 378.000,00-TL’dir. Futbolcunun Süper Lig’de yer alan diğer eski kulübü B kulübüne ödenecek yetiştirme tazminatı ise (1 * 420.000,00-TL) 420.000,00-TL’dir.
2. Profesyonel futbolcunun profesyonel statüsünü bozmadan alt kategoriden üst kategorideki kulübe transfer olması halinde yetiştirme tazminatı
Profesyonel futbolcunun 23 yaşını doldurmadan önce alt kategoride bulunan bir kulüpten üst kategorideki bir kulübe transfer olması halinde, yeni kulübü tarafından eski kulübüne eski kulübün söz konusu futbolcu için daha önceden ödemiş olduğu yetiştirme tazminatı tutarı ile futbolcunun eski kulübündeki tescil süresi ile transfer olduğu yeni kulübünün kategorisi için TFF tarafından belirlenmiş olan tutarın çarpımı ile ortaya çıkan yetiştirme tazminatı tutarı ödenir.
Örnek olarak, ikinci kategoride yer alan 1. Lig kulübü olan ve kendisini transfer etmek isteyen evvelce eski kulübüne 210.000,00-TL yetiştirme tazminatı ödemiş A kulübünde 2 yıl tescilli olarak futbol oynamış olan 19 yaşındaki bir profesyonel futbolcunun Süper Lig kulübü B’ye transfer olması halinde B kulübü tarafından A kulübüne öncelikle A kulübünün evvelce ödemiş olduğu 210.000,00-TL tutarındaki yetiştirme tazminatını ödeyecektir. Buna ek olarak, B kulübü futbolcunun A kulübünde 2 yıl boyunca futbol oynamış olması nedeniyle (2 * 420.000,00-TL) 840.000,00-TL tutarında yetiştirme tazminatı ödemelidir. Dolayısıyla B kulübünün futbolcuyu transfer etmek için ödemesi gereken yetiştirme tazminatı 1.050.000,00-TL’dir.
3. Profesyonel futbolcunun profesyonel statüsü bozmadan aynı kategorideki kulüpler arasında transfer olması halinde yetiştirme tazminatı
Profesyonel futbolcunun 23 yaşını doldurmadan önce, kulübü ile aynı kategoride bulunan bir kulübe transfer olması halinde, yeni kulübü tarafından eski kulübüne futbolcunun eski kulübündeki tescil süresi ile söz konusu kulüplerin bulunduğu kategori için belirlenmiş olan sezonluk yetiştirme tazminatlarının çarpımı ile hesaplanan yetiştirme tazminatı tutarı ödenecektir.
Örnek olarak, ikinci kategoride yer alan 1. Lig kulübü A kulübünde 2 sezon futbol oynamış olan bir futbolcunun aynı ligde dolayısıyla aynı kategoride yer alan B kulübüne transfer olması halinde, B kulübü tarafından A kulübüne ödenmesi gereken yetiştirme tazminatı (2 * 210.000,00-TL) 420.000,00-TL’dir.
4. Profesyonel futbolcunun profesyonel statüsünü bozmadan yüksek kategorideki kulüpten düşük kategorideki kulübe transfer olması
Profesyonel futbolcunun 23 yaşını doldurmadan önce, yüksek kategorideki bir kulüpten düşük kategorideki bir kulübe transfer olması halinde, yeni kulübü tarafından eski kulübüne, futbolcunun eski kulübündeki tescil süresi ile transfer olduğu yeni kulübünün kategorisi için TFF tarafından belirlenmiş olan tutarın çarpımı ile ortaya çıkan yetiştirme tazminatı tutarı ödenir. Bununla birlikte, birinci ikinci ve üçüncü kategorideki bir kulüpte profesyonel olarak kayıtlı olan bir futbolcunun, dördüncü kategorideki bir kulübe transfer olması halinde yetiştirme tazminatı ödenmeyecektir. Ancak futbolcunun iki yıl içerisinde yeniden üst kategorideki bir kulübe transfer olması halinde, eski kulübünün yetiştirme tazminatı talep etme hakkı saklıdır.
Örnek olarak, birinci kategoride yer alan Süper Lig kulübü A kulübünde 3 sezon futbol oynamış olan 22 yaşındaki bir profesyonel futbolcunun, üçüncü kategoride yer alan B kulübüne transfer olmas halinde, B kulübü tarafından A kulübüne ödenmesi gereken yetiştirme tazminatı tutarı (3 * 84.000,00-TL) 252.000,00-TL’dir.
Yetiştirme tazminatının ödenmesi
PFSTT Ek-1 uyarınca, bir futbolcunun transferi sonucunda yetiştirme tazminatı doğması halinde bu ödemenin futbolcunun eski kulübüne yapıldığını belgelendirmeden veya ilgili kulübe ödenmek üzere TFF’ye depo edilmeden futbolcunun yeni kulübe tescili gerçekleştirilmemektedir. Tüm bu kategorilerle birlikte, transfer esnasında, kulüpler tarafından mutabakat ile bir yetiştirme tazminatı bedeli kararlaştırılabileceği gibi kimi zaman tazminat bedelinin bonservis ücreti içerisinde ödendiği de görülmektedir.
Diğer yandan bir kulübün yetiştirme tazminatına hak kazanamayacağı durumlar da mevcuttur. PFSTT’da yer alan hükümler uyarınca, profesyonel futbolcu sözleşmesinin kulüp tarafından haklı bir neden olmaksızın feshedilmesi veya futbolcu tarafından haklı sebeple feshedilmesi halinde, söz konusu kulüp yetiştirme tazminatına hak kazanamayacaktır. PFSTT Ek-1 hükmü uyarınca da, futbolcu sözleşmenin kendisi tarafından haklı nedenle feshedildiği veya kulübü tarafından haksız olarak feshedildiği iddiasında ise bu durumda yetiştirme tazminatının TFF’ye depo edilmesi ve bu tarihten itibaren 30 gün içinde yetiştirme tazminatı ödemekle yükümlü olmadığına dair kesinleşmiş bir karar ibraz etmek veya feshin haklılığına veya haksızlığına dair dava açıldığını belgelemek zorundadır. Bunun yapılmaması halinde TFF’ye depo edilen tazminat futbolcunun eski kulübüne ödenecektir. Feshin haklılığı veya haksızlığına dair dava açılması halinde ise tazminat, davada verilecek kararın kesinleşmesine kadar TFF’de depo edilerek verilecek karara uygun şekilde ilgili tarafa ödenecek veya iade edilecektir.
Dayanışma mekanizması ile ilgili ne gibi bir düzenleme mevcut ve yetiştirme tazminatından ayrılan yönü nedir?
FIFA Regulations on the Status and Transfer of Players (RSTP) m. 21’de ve Ek-5 dayanışma tazminatı düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre, profesyonel bir futbolcu, sözleşmesi sona ermeden önce başka bir kulübe transfer olursa, futbolcunun transfer olarak ayrıldığı (eski kulübü) kulübüne ödenen tazminatın belirli bir kısmının futbolcunun eğitimine ve yetişmesine katkı sağlayan her kulübe ödenmesi gerekir. Eski kulüp dışında diğer kulüplere ödeme yapılmasına dayanışma mekanizması denir. Dayanışma mekanizması, oyuncunun bir bedel karşılığı kulüp değiştirdiği tüm transferlerde %5’i kadar tutarın, oyuncuların 12 ile 23 yaş arasında oynadığı kulüplere, o kulüpte oynadığı süre ve yaş grubu kriteri gözetilerek paylaştırılarak ödenmesidir. Yetiştirme tazminatına, oyuncuyu yetiştiren kulüpler yalnız bir kez hak kazanabilirken, dayanışma tazminatına birden çok kez hak kazanabileceklerdir. Zira oyuncunun her transferinden oyuncuyu 12-23 yaş arasında yetiştiren kulüpler pay alacaktır, ayrıca yetiştirme tazminatı maktu iken dayanışma mekanizması transfer sözleşmesi tutarı üzerinden nispi olarak hesaplanır ve bu yönüyle yetiştirme tazminatından ayrılır. Bu noktada şunun altını çizmek gerekir ki: önceki düzenlemede oyuncunun aynı federasyona bağlı kulüpler arası transferi durumunda, yani ulusal transfer işlemi yapıldığı durumda, oyuncunun 12-23 yaş aralığında oynadığı kulüpler dayanışma mekanizmasına hak kazanamamaktaydı. Ancak yeni düzenlemeler ışığında ulusal bir transfer ihtimalinde dahi oyuncunun 12-23 yaş aralığında oynadığı kulüpler, dayanışma mekanizmasından yararlanmaktadır. Eğer 12-23 arasında oyuncunun oynadığı kulüplerden herhangi biri bu transfere konu olan kulüpler ile aynı federasyona bağlı değilse, oyuncunun 12-23 yaş arasında oynadığı kulüplerden aynı federasyona üye olan kulüpler dayanışma mekanizmasından yararlanamazlar.
Uyuşmazlık halinde hangi merci görev alacak?
FIFA yönetmeliğine göre farklı federasyonlar arasında yetiştirme tazminatı ve dayanışma mekanizması sisteminden kaynaklı uyuşmazlık olması halinde Uyuşmazlık Çözüm Dairesi(DRC) bu uyuşmazlığa bakma görevini üstlenir ve uyuşmazlık yabancılık unsuru taşıması gerekmektedir. Bununla birlikte uyuşmazlığın temelini oluşturan transfer, farklı federasyonlar arasındaki kulüpler arasında yapılmış olur, fakat uyuşmazlık kapsamında aynı federasyona bağlı birden fazla kulüp varsa, dayanışma mekanizması sisteminden kaynaklanan uyuşmazlığa bakma görevi DRC’dedir.
Örnek olarak, Futbolcu F, Altınordu Spor Kulübünün alt yapısından yetişti. FB ile 2 yıllık profesyonel futbolcu sözleşmesi imzaladı. Süre dolmadan 2 yıl için BJK’ye transfer oldu. Yine süre dolmadan, Roma’ya transfer oldu. Bu halde, Altınordu ile FB dayanışma mekanizması sistemi içinde oldukları gibi aynı federasyondadırlar. İşte, bu kulüpler arasında dayanışma mekanizması sisteminden kaynaklı uyuşmazlık çıkması halinde de uyuşmazlığa bakma görevi DRC’dedir.
Yazan: Yusuf Sertif VARGÜN
Editöryal Düzenleme: Medine CANARSLAN
Kaynakça
1) Profesyonel Futbolcu Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Sona Ermenin Sonuçları-
2) Profesyonel Futbolcu Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıkların FIFA Nezdinde Çözüm Yolları- Av. Gürkan PAK
3) Spor Hukuku- Prof. Dr. Şeref ERTAŞ, Prof. Dr. Hasan PETEK
4)Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi ve Sözleşmeden Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Ulusal ve Uluslararası Çözüm Merci ve Yolları- Mustafa ÖZEN
5) FIFA Regulations on the Status and Transfer of Players- March 2022 Edition
6) TFF Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferleri Talimatı
7) TFF 2022/2023 Futbol Sezonu İlan Edilmesi Gereken Hususlar