Giriş
Kulüplerin sürdürülemez bir şekilde ve imkanları dışında harcama yapmalarını önlemek adına Aleksander Ceferin tarafından büyük bir başarı ve Avrupa futbolunun kurtarıcısı olarak nitelendirilen Finansal Fair Play (FFP) kuralları, 2010 yılında UEFA tarafından duyurulmuştu. FFP ile birlikte, UEFA dahilinde olan kulüpler arasında meydana gelen mali uyumsuzlukların kapsamı sınırlanmış oldu.
FFP’nin ilk kez uygulanmasının ardından 10 yılın üzerinde bir süre geçtikten sonra yeni bir sistem oluşturuldu ve Nisan 2022’de UEFA tarafından onaylandı. Yeni sistem Avrupa Kulüpler Birliği, Avrupa Lig temsilcileri, Avrupa Parlamentosu, Ulusal Birlik temsilcileri, FIFPro, Avrupa Konseyi, Avrupa Komisyonu ve Avrupa kulüplerinin taraftar gruplarından oluşan komitelere sunuldu. Planların önemli ölçüde geliştirilmesinin ardından “Finansal Sürdürülebilirlik ve Kulüp Lisans Talimatı “(FSCLR)” adını aldı. Bu yeni düzenlemenin Haziran 2022’de yürürlüğe konması bekleniyor.
Bu yazıda Finansal Sürdürülebilirlik ve Kulüp Lisans Talimatı’nın ne olduğu ve bu kurallara uyulması için nelerin gerektiğini açıklamaya çalışacağız. Daha sonrasında ise bu değişikliğin kulüpler için neden gerekli olduğunu, getirebileceği sonuçlar ve ortaya çıkabilecek sorunları inceleyeceğiz.
Finansal Sürdürülebilirlik ve Kulüp Lisans Talimatı
Yeniden yapılandırılan Finansal Fair Play kuralları üç temel kısımdan oluşuyor: ödeme gücü, istikrar ve maliyet kontrolü.
A) Ödeme Gücü
1. Ödeme gücü, kulüplerin herhangi bir tarafa vadesi geçmiş borçlarının olmamasını gerektiriyor.
2. Vergi ödemeleri, diğer kulüplere ve kendi çalışanlarına ödenecek miktarlar ve oyuncu sözleşmeleri buna dahildir. Geçmişte bazı ülkelerde, bazı oyuncular borçlu oldukları parayı reddetmek ve kulüplerinin finansal fair play kuralını ihlal etmesini önlemek için bir anlaşma imzalamaya ikna edildi. UEFA ise artık bunu mümkün kılmayacak kuralları getirmek zorunda kaldı.
3. Kulüpler, üç ayda bir yapılan kontrollerle yakından izlenecek ve kurallara uymayanlara otomatik cezalar verilecektir. Bu yönden baktığımızda FFP’ye göre daha katı kurallar getireceğini bizlere gösteriyor.
4. Bu cezalar, önceden tanımlanmış olduğu üzere spor cezaları, puan kesintileri, kadro limitleri ve para cezaları gibi cezalar olacaktır.
5. Ciddi veya çoklu ihlaller nedeniyle kulüplerin müsabakalar arasında küme düşürülmesi gibi bir ihtimal de söz konusu. Örneğin, herhangi bir kulüp Şampiyonlar Ligi’nden Avrupa Ligi’ne düşürülebilecek.
B) İstikrar
1. İstikrar yönergeleri, “kabul edilebilir sapma” veya başka bir deyişle, bir kulübün bir yılda kaybetmeyi göze alabileceği para miktarını açıklıyor.
2. Yeni ve farklı futbol kazanç gereksinimleri Finansal Sürdürülebilirlik Talimatı’nda özetlenmiştir.
3. FFP kuralları 3 sezonda 30 Milyon avro kaybedilebilmesine izin verirken Finansal Sürdürülebilirlik Talimatı ise 60 Milyon avroyaa kadar izin verebilecektir.
4. Ancak sürdürülebilir, güçlü ve finansal olarak sağlıklı konumlarda olduğu düşünülen kulüplerin, ek olarak 10 milyon avroya kadar kaybına izin verilebilecektir.
5. Bu kurallar oluşturulurken Avrupa’da finansal kayıpları arttıran Covid-19 şartları da göz önünde bulundurulmuştur.
C) Maliyet Kontrolü
1. Kulübün yaptığı transfer giderleri, oyuncu maaşları ve menajer ücretleri harcamaları, kulüp yıllık gelirinin %70’inden az olmak zorundadır.
2. UEFA, kulüplerin uyum sağlayabilmesi için bu kısımda yer alan değişiklikleri kademeli olarak yürürlüğe sokmaya karar verdi.
3. Harcamalar 2023/24 sezonu için kulüp gelirlerinin %90’ının, 2024/25 sezonu için %80’inin ve son olarak da 2025/26 sezonu için %70’inin altında kalmak zorunda olacak. Talimata getirilen ek maddelerde, bilanço kayıtlarında iyileştirme yapılmasını ve kulüplerin borçlarını azaltmayı, dolayısıyla Avrupa kulüpleri için bilançoların istikrarını artırmayı amaçlamaktadır.
Temel olarak FFP düzenlemesi, ilişkili taraflarla olan işlemlerin gerçeğe uygun (makul değerde) olmasını esas alıyordu. Gerçeğe uygun değer, kulüp ve sponsorlar gibi kulübün ekonomik ilişki içinde olduğu taraflarla yapılan ticari işlemlerin gerçek piyasa değerleriyle uyumlu olması anlamına gelmekteydi. Yeni getirilen Finansal Sürdürülebilirlik Talimatı ise tüm işlemlerin ve ticari sözleşmelerin yakından takip edilerek bu anlaşmaların gerçek piyasa değerini yansıtıp yansıtmadığını bağımsız kuruluşlardan alınan hizmetler ile yakından gözlemleyecek. Sponsorluk anlaşmalarını layıkıyla denetlemek ve sübjektif değerlendirmelerden kaçınmak amacıyla en az iki bağımsız kuruluş bu denetimleri yapacaktır.
Öncelikle, bu durum hangi işlemlerin ‘ilişkili taraf’ statüsüne girdiğini belirleme yükünü ortadan kaldıracaktır. Ayrıca bu düzenleme kulüplerin finansal kurallara uymak amacıyla sponsorluk gelirlerini gerçeğe uygun olmayan şekilde şişirmesinin önüne geçecektir. Sponsorluk gelirlerini şişirme durumu son on yılda birçok kez meydana geldi ve büyük Avrupa kulüpleri bu suçtan dolayı sorumlu bulundu.
Finansal Fair Play Neden Değişiyor?
Covid-19’un ekonomik etkisi ve futbol endüstrisindeki değişimlerin ardından UEFA, mali düzenlemeler konusunda topyekün bir reforma ile birlikte yeni sürdürülebilirlik girişimlerine ihtiyaç olduğu kanaatinde. Yeni düzenleme ile finansal dengesizlikler ve zorlukların neden olduğu futbolu korumak, daha sürdürülebilir bir gelecek hazırlamak ve gelecekte yaşanabilecek öngörülemeyen durumları azaltmak amaçlanmaktadır.
Avrupa futbolunun Covid-19’dan etkilenen 2020/21 sezonunda kaybettiği tahmin edilen 7 milyar avroyu düşündüğümüzde bu düzenleme isabetli görünüyor. Ancak tabii ki değişime neden olan başka faktörler de bulunmakta. Özellikle 2019/2020 sezonunda maaş ödemelerinde yaşanan %2 üzerindeki artış, 2021 yılında transfer ödemelerindeki %18’lik artış ve transferlerden elde edilen karın %41 oranında düşmesi gibi durumlar yeni bir düzenlemeyi gerekli kılan diğer faktörler arasında yer alıyor.
Bu Düzenleme Sadece Zengin Kulüplere Mi Yarar Sağlayacak?
FSCLR’nin ilk izlenimi finansal açıdan daha avantajlı konumda bulunan kulüplere yarar sağlayacağı yönünde gözüküyor. Bunun nedeni varlıklı kulüplerin finansal durumlarını sarsmayacak para cezalarını ödeyerek kolaylıkla bu düzenlemeleri çiğnemeye devam edebilecekleri izlenimi oluşmasıdır. Finansal açıdan daha zor durumda olan kulüpler ise para cezalarının kulüplerinin ekonomisini sarsacak etkileri nedeniyle bu düzenlemeler dahilinde kalmaya mecbur olacaklardır.
Son on yılda FFP kapsamında gözlenen durum da bunun aynısıydı. Büyük kulüplerin kurallara uymaması nedeniyle onlara verilen para cezaları bu kulüpleri pek etkilemezken nispeten küçük kulüpler cezalandırılıyor ve dezavantajlı konuma düşürülüyordu. Dolayısıyla bu düzenlemeler Avrupa’daki büyük kulüpler ile küçük kulüpler arasındaki eşitsizliğin büyümesine ve aradaki makasın açılmasına neden oldu.
UEFA tam da bu sorunu çözmeyi amaçladığından FSCLR, daha çok amaca hizmet eden yaptırımlarla güçlendirildi. Bir başka deyişle yeni düzenleme ile cezalar kulüplerin finansal durumlarına orantılı şekilde uygulanacak, tekrarlanan ihlaller yükselen para cezalarına çarptırılacaktır. Tüm bunların yanı sıra kulüplerin Şampiyonlar Ligi’nden bir alt lige düşürülebilmesi kulüpleri bu kurallara sadık kalmaya itecektir. Bu yeni yaklaşımın Avrupa kulüplerinin karşı karşıya olduğu finansal sorunları çözüp çözmeyeceğini ilerleyen günlerde göreceğiz. Peki siz FSCLR’nin kimlere yarar sağlayacağını düşünüyorsunuz ve sizce bu düzenleme daha adil bir finansal düzen yaratabilecek mi?
FSCLR’nin FFP’ye kıyasla bir başka avantajı ise UEFA’nın kulüpleri daha etkili bir şekilde cezalandırmayı amaçlıyor oluşudur. FFP düzenlemeleri geçmişte etkisiz kalan yargı süreçlerine neden olmuştu. Yeni düzenlemeyle birlikte UEFA, kulüplere üç ay içerisinde cezaların verilmiş olacağını savunuyor.
Ulusal Düzenlemeler Ne Olacak?
Bazı ülkeler kendi yetki alanları dahilinde adaleti sağlamak için kendi mali düzenlemelerini hali hazırda uyguluyor. Ulusal federasyonların uyguladığı bu düzenlemeler, UEFA’nın uluslararası Avrupa müsabakalarında adaleti sağlama girişimlerini zorlaştırmaktadır. Örneğin, İspanya Federasyonu uygulamaları nedeniyle Barcelona, Lionel Messi ile sözleşme imzalayamadı ve bu yüzden Messi’nin kulüpten ayrılmasına göz yummak zorunda kalındı. Bir diğer yandan Fransa Futbol Federasyonu’nun ise herhangi bir finansal düzenlemesinin bulunmaması nedeniyle Paris Saint Germain, Messi ile herhangi bir cezaya maruz kalmadan sözleşme imzalayabildi.
Bu durum farklı ülkelerin finansal fair play uygulamaları arasında adaletsiz bir dengenin ortaya çıkması problemini oluşturuyor. Sonuç olarak, bu durum hem Barcelona’nın hem de PSG’nin büyüklüğüne rağmen kulüpler arasında eşitsizliklere neden oluyor. İspanya Futbol Federasyonu çok daha katı düzenlemeler uygularken UEFA tarafından PSG’nin bazı sınırları aşmasına ses çıkarılmadı.
Ulusal federasyon uygulamaları ile UEFA’nın daha esnek ve hoşgörülü düzenlemeleri arasındaki tutarsızlık, FFP’nin ilk tanıtılmasından bu yana bir sorun oluşturmuştur. Avrupa futbolunun finansal kötü yönetimine Covid-19’un neden olduğu iddiası bir bahane olarak kullanıldığı tartışılabilir. Büyük ve küçük kulüpler ve hatta rakip büyük kulüpler arasındaki eşitsizlikleri önlemek için, UEFA ve Avrupa’daki ulusal futbol federasyonlarının, FSCLR’nin Avrupa yargı yetkisi içindeki tüm kulüplerde sürekli olarak entegre edilmesinin sağlanması gerekir. Bahsettiğimiz üzere ulusal federasyonların alternatif ve daha katı düzenlemeler getirmesi yeni düzenlemelere engel teşkil ediyor. Bu durum, kulüpler arasındaki eşitsizlikleri en aza indirmek yerine bu eşitsizliği vurgulamaya devam etmek gibi olumsuz bir etkiye sahip olacaktır.
Sonuç
FFP düzenlemeleri, adından da anlaşılacağı gibi, Avrupa’daki kulüplerin adil finansal yönetimi için bir harekete başlattı. Futbolun değişimi ve pandemi, UEFA’yı yeni ve geliştirilmiş bir düzenleme yapmaya yöneltti.
UEFA’nın öncelikli amacı finansal düzenlemelerin şeffaflığını arttırarak kulüplerin uyması için daha verimli ve sağlam bir sistem oluşturmaktır. Bununla beraber, daha katı ve daha kolay uygulanabilir bir dizi finansal düzenleme, tüm Avrupa müsabakaları ve liglerinde tüm kulüplerin rekabet gücünü artırmasına sebep olacaktır.
Yeni düzenleme tabii ki çözüm garantisi vermiyor. Ne yazık ki FSCLR’nin amaçlarını baltalayabilecek bağımsız politikalar oluşturan ulusal federasyonlar gibi başka sorunlar da söz konusu. Yeni düzenlemelerin, büyük küçük ayrımı olmadan tüm kulüplere fayda sağlayıp sağlamadığını görmek ise heyecan verici olacak.
Yazan: Erkut SÖĞÜT & Jamie KHAN
Çeviren: Doğukan ŞENOL
Editöryal Düzenleme : Sıla YÜZER
