Spor, sağlık açısından oldukça önemli olduğu için hükümetler ve sağlık otoriteleri tarafından her zaman teşvik edilmektedir. Fakat son zamanlarda spor yapan bireylerin,sporda kullanımı yasal olmayan ya da sağlıklarını olumsuz yönde etkileyen ilaç veya supplement(gıda takviyesi) alımına daha fazla yöneldiği görülmektedir.
‘Doping’ kategorisine, sporda kullanılan yasa dışı ilaçlar ve yöntemler girmektedir. Dünya Anti-Doping Ajansı (World Anti-Doping Agency/WADA) yasaklanmış maddeleri ve yasaklanmış doping yöntemlerini her yıl düzenli olarak yayınlamaktadır. Kullanılan maddeler ve uygulanan yöntemler eğer aşağıdaki üç ölçütten ikisini karşılarsa, WADA’nın yasaklı madde ve yasaklı yöntemler listesine girmektedir.
- Spor performansını geliştirme potansiyeline sahip olduğuna ait kanıt varsa,
- Maddenin veya yöntemin kullanılması bir sağlık riskine neden oluyorsa,
- Maddenin veya yöntemin kullanılması sporun ruhuna aykırı ise doping sayılır.
Sporcuların Doping Yapma Nedenleri
Egzersiz yapıldığında, kısa vadeli akut yanıtlar ve uzun vadeli adaptasyonlar başlamaktadır. Kısa vadeli akut yanıtlar,oksijen dağıtımını kolaylaştırır ve kaslar tarafından kullanılarak vücudun egzersiz boyunca ortaya çıkan acil ihtiyaçlarıyla başa çıkmasını geliştirir. Uzun vadeli adaptasyonlar ise vücutta görülen fiziksel değişimlerdir ve egzersiz ihtiyaçlarının giderilmesinde etkilidir.
Dopingin yapılma nedeni bu adaptasyonların arttırılmasını sağlamaktır. Doping, bireyin elde edeceği seviyeyi sadece egzersizle ulaşabileceği seviyenin üzerine çıkarır. Sporcunun yapacağı sporun özel yönlerini hedef alan farklı ilaçlar ve doping prosedürleri bulunmaktadır. Doping uygulamalarının ana hedefi vücudu geliştirmek, kas kütlesinin arttırmak, vücut yağ miktarını azaltmak, bireyin güç ve dayanıklılığını artırmaktır.
İsmi Doping Skandalına Karışan Sporcular
1- Halil Mutlu: Dünya ve Olimpiyat şampiyonu Bulgaristan göçmeni Türk haltercidir. 3 kez Olimpiyat Şampiyonu, 5 kez Dünya Şampiyonu, 10 kez de Avrupa Şampiyonu olmuş, 52 kg, 54 kg ve 56 kg’da 20’den fazla dünya rekoru kırmıştır. İlkokul öğrencileriyle gerçekleştirdiği konuşmada antrenörlerinin kendisinin dopingli olduğunu bilerek şampiyonaya gönderdiklerini fakat kendisinin bilgisinin olmadığını söylemiştir.
2- Diego Maradona: Arjantinli efsane futbolcu, teknik direktör ve menajer. Test sonucunda doping çıkmasının nedeninin antrenörünün verdiği Rip Fuel adlı içecek olduğunu söylemiştir.
3- Ben Johnson: Kanadalı eski atlet. 1988 Seul Olimpiyatları’nda 100 metrede altın madalya kazanmasından sonra doping testi yapılmıştır. Test sonucu pozitif çıkan Johnson, yaklaşık 10 yıldır doping kullandığını itiraf etmiştir ve kazandığı tüm madalyalar elinden alınmıştır.
4- Lance Armstrong: Gelmiş geçmiş en büyük bisikletçilerden biri olarak görülen Armstrong, 2013’te kendisiyle yapılan bir röportajda doping yaptığını kabul etmiştir.
5- Hidayet Türkoğlu: Türk spor yöneticisi, eski basketbolcu. NBA’deki anti-doping programını ihlal ettiği gerekçesiyle 20 maç ceza almıştır. Türkoğlu, methenolon maddesini Türkiye’deki tedavi sürecinde aldığını ancak yasak olduğunu bilmediğini belirtmiştir.
6- Maria Sharapova: Dünyaca ünlü Rus kadın tenisçi Sharapova, Los Angeles’ta düzenlenen bir basın toplantısında Avustralya Açık’taki doping testinin pozitif çıktığını itiraf etmiştir.
Sporcuları doping yapmaya iten etmenler nelerdir?
Sporcular,doping yaparak performanslarını geliştirmeyi, elde ettikleri performansı korumayı, bu yolla yarışmalarda derece elde ederek ün ve itibar kazanabilmeyi amaçlamaktadırlar. Özellikle elit sporcularda kazanmak için yoğun bir istek ve bunun için her şeyi göze alma potansiyeli görülebilir. Doping kullanımının kısa ve uzun vadeli olumsuz etkileri bilinmesine rağmen özellikle genç sporcular,doping kullanımının gelecekte neden olabileceği etkileri göz ardı etmektedir. Örneğin, özellikle vücut geliştirmecilerin uyguladığı büyüme hormonu gelecekte diyabet ve akromegali gibi sağlık sorunlarına neden olabilmesine rağmen ısrarla kullanılmaktadır. Özellikle genç erkeklerin bu tip doping kullanımına sık yönelmelerinin nedeni, kas güçlerinin gelişmesiyle birlikte vücut görünümlerinin de şeklen iyileşmesini sağlamaktır.
Dopinge başvurma eğilimi göstermeden önce bu uğurda yaşanacak maddi ve manevi kayıpların iyice düşünülmesi gerekmektedir.
Neden doping yapılmamalıdır?
1- Doping ‘fair play’e uygun değildir.
2- Sağlık için olumsuz etkileri vardır.
3- Doping kullandığı belirlenen sporcu; maddi ve manevi kayba uğrar, uğraştığı spor dalını bırakmak zorunda kalabilir.
4- Antrenmanları esnasında doping uygulayan sporcuların diğer spor yöntemlerine uyum sağlayamadıkları görülmüştür.
Dopingin Olağan Yan Etkileri:
- Damar sertliği, kalp krizi
- Düşük kan basıncı, dolaşım sistemi hasarı
- Vücutta kıllanma, ses değişikliği, memelerde küçülme
- Solunum yetmezliği
- Depresyon, bağımlılık
- Böbrek yetmezliği
- Sivilce
Sporda yasaklı maddeler: Uyarıcılar, anabolik ajanlar, narkotik analjezikler, diüretikler, peptid hormon ve analogları, maskeleyici ajanlar.
Sporda yasaklı yöntemler: Kan dopingi, fiziksel/kimyasal ve farmakolojik müdahaleler, oksijen taşınmasını arttırıcı yöntemler ve plazma genişleticiler, gen dopingi
Sporda kullanımı sınırlı maddeler: Alkol, kannabinoidler, lokal anestezikler, kortikosteroidler, beta bloke ediciler.
Yazan: Dyt. Büşra Koçak
Editöryal: Nergiz Bulut & Yavuz Akyol