İnsanların serbest zamanlarında hoş vakit geçirebilmelerini sağlayan, onlara keyif veren ve kuralları olan etkinliklerin tümüne oyun denir. Çoğunlukla çocuklar tarafından oynanan ve hiçbir çıkara dayanmayan faaliyetler bütünü olarak da tanımlanan oyunda temel amaç kişinin mutlu olması ve eğlenceli vakit geçirmesidir. Oyunu tanımlarken masa oyunlarından, sokak oyunlarından ve dönemin oyun tarzı olan dijital oyunlardan söz etmek yerinde olacaktır.
Çok değil bundan 10-15 yıl öncesine kadar çocukların sokakta çok vakit geçirmesinden, derslerinden çok sokak oyunlarına zaman ayırmasından şikayetçi olan bizler şu zamanlarda ise çocukların sokağa çıkmamasından, temiz hava almamasından ve arkadaşlarıyla sosyal anlamda vakit geçirmemesinden yakınıyoruz. Bunun temel sebebi ise tabi ki çocukların oynadıkları oyun tarzının değişmesidir. Bu konuda sokak oyunlarından günümüze evrilen bir oyun sürecinden söz ediyoruz. İlk olarak cep telefonları ile başlayan bu evrimleşme süreci tablet ve bilgisayarlarla pekiştirildi. Daha sonrasında ise xBox ve VR gözlükler, sanal oyunlar aleminde çığır açan yeni buluşlar oldu. Sanal alemde gerçekleşen bu gelişimler, çocuklara sokaktan daha cazip gelmeye başladı. Sokak oyunlarına ayrılan zamanın daha fazlası sanal ortamlardaki oyunlara ve sanal arkadaşlıklara ayrılmaya başladı. Bu sürecin en temel sebebi ise dijital oyunların görsel anlamda, grafiksel olarak, ses efektleriyle, gerçekten uzak oluşlarıyla çocuklara cazip gelmesi oldu. Peki söz konusu olan dijital çağ, dijital oyun, sanal oyun kavramları neler ifade etmekte?
Dijital oyun kavramı dijitalleşen dünya ile birlikte hayatımıza giriş yaptı ve yaklaşık son 20 yıldır hayatımızdaki yerini her geçen gün biraz daha sağlamlaştırdı. Dijital oyun bir kişinin ya da birden fazla kişinin sanal ortamda yapay zekaya karşı ya da birbirlerine karşı oynadıkları herhangi bir fiziksel temas içermeyen oyun türü olarak tanımlanmaktadır. Dijital oyununun, bu tanımından yola çıkarak çocuklara ve bu oyunları oynayan yetişkinlere verdiği zararları kısaca açıklayabiliriz. Ancak öncelikle insanların neden dijital oyunları benimsediğinden bahsetmek gerekmektedir.
*Genetik ve Fizyolojik Faktörler: Yapılan araştırmalara göre ailesinde veya çevresinde kimyasal bağımlılığı ya da kumar alışkanlığı olan kişilerin dijital oyunlara bağımlı olacak düzeyde zaman ayırdığı gözlemlenmiştir. Genetik olarak bu durumun çocukları etkilediği ve çevrelerindeki büyükleri de bu yolla örnek aldıklarını söylemek mümkün olmaktadır.
*Dijital Oyunların Kişiye Haz Vermesi: Dijital oyunların sahip oldukları görsel ve işitsel efektler çocukların hoşuna gitmekte ve çocuklarda kısa sürede yüksek oranda dopamin salınımının oluşmasına sebep olmaktadır. Dopamin salınımının yükselmesi ile beraber çocuklarda mutluluk seviyesi artmakta ve çocuklar kendilerini mutlu eden bu oyunlara daha fazla zaman ayırmaktadır.
*Dijital Oyunlar Çok Çeşitli, Her Yaştan ve Gruptan İnsana Hitap Eden ve Kolay Ulaşılabilen Eğlence Araçlarıdır: Dijital oyun çeşitliliğinin fazlalığı, farklı yaştaki insanları etkilemektedir. Büyük bilgisayarlar dışından cep telefonları, tabletler vb. her an yanımızda taşıyabileceğimiz cihazlarla oynanabilir olması zaman ve mekan kısıtlamasının olmaması bu tür oyunları çekici hale getirmektedir.
*Dijital Oyunlar Bireyin Merak ve Keşfetme Duygusuna Hitap Eden Araçlardır: Dijital oyunlar süreklilik arz eden ve bir aşamadan diğer aşamaya geçmeyi şart koşan oyunlar olması nedeniyle oynayanlarda merak duygusu oluşturmaktadır. Bu merak nedeniyle kişiler daha fazla zaman harcamak ve kendilerine bulundukları turu geçmek, sonraki tura katılmak gibi hedefler koymaktadırlar. Bu hedeflere ulaşmak için ise oyun içerisinde daha fazla zaman harcamak gerekmektedir.
*Dijital Oyunlar Zaman Kavramını Değiştirmekte ve Akışı Hızlandırmaktadır: Sokak oyunları veya arkadaş çevremizle oynayacağımız birçok oyun zaman kavramı nedeniyle -*kısıtlı olarak oynanmaktadır. Gecenin ikisinde sokakta arkadaşlarıyla oyun oynama şansı olmayan çocuklar, ellerinde ki tabletleri ve telefonlarıyla saat fark etmeksizin diledikleri an oyun oynama imkanına sahiptirler ve bu durum da dijital oyunları diğer oyunlara göre daha çekici kılmaktadır. Oyun oynamayı daha akıcı hale getirmektedir.
*Dijital Oyunlar Bireye Kimliğini Farklı Şekillerde İnşa ve İfade Etme İmkanı Sunmaktadır: Belki de dijital oyunların, sokak oyunlarını geride bırakmasını en güzel açıklayan maddemize geldi sıra. Fizyolojik olarak birçok oyunda arkadaşlarının gerisinde olan ve oynanan oyunlarda kötü oyuncu etiketi alan çocuklar sanal oyunlarda kendilerine farklı kimlikler bulabilmektedir. Zamanla bu kimlik ve elde edilen başarılar kendilerini gerçek dünyadan koparan ve sanal hayata sürükleyen bir durum oluşturmaktadır. Bu madde öylesine önemli bir maddedir ki çocuğa verdiği hazzın yanında çocuğun gerçeklikten ve gerçek hayattan kopmasına sebep olan ve maalesef ülkemizde de çokça duyduğumuz dijital oyun bağımlılığı ve oyunlardaki olumsuz yönlendirmeler sonucu ölen bir çocuk haberi oluşmasına da sebep olmaktadır. Çocuklar zamanla başarısız olduğu gerçek hayattan kopmaktadır. Sanal ortamda başarılı olan ve sanal arkadaşları tarafından takdir edilen çocuklar sonucu kötü olan durumlara sürüklenmekte ve oradaki arkadaşlıkların kurbanı olmaktadır.
Son madde ile beraber dijital oyunların kişilere verdiği zarardan söz etmeye başlayabiliriz.
*Video/İnternet Oyunları Üzerine Aşırı Kafa Yormak: Günlük hayatın getirdiği stres ve psikolojik sorunlardan kaçmak için çoğu zaman kişiler video ve internet oyunlarına yönelmekte bu şekilde kısa bir süre de olsa kendilerini mutlu etmektedirler. Ancak bu durum sorunlarla yüzleşmenin önüne geçmekte ve problem çözme becerilerinin yok olmasına zemin hazırlamaya başlamaktadır. Kişiler sosyal hayatlarında karşılaştıkları bu problemlerden kaçarak aile ve sosyal hayatlarında bir takım sorunlar yaşamaya başlarlar, bu sorunların çözümüne yönelik olumlu adımlar atılmaması sebebiyle de birçok aile yıkılmakta ve birçok arkadaşlık da sona ermektedir.
*Oyun Oynamadığında Kötü Hissetmek Ya Da Yoksunluk Belirtileri Göstermek: Bağımlılık düzeyinde oyun oynama alışkanlığı olan kişiler oyunlardan uzak kaldıkları her an kendilerini mutsuz hissetmekte ve aynı zamanda çevrelerine de negatif bir hava yaymaktadırlar. Bu durum zamanla kişinin yalnızlaşmasına ve oyunla arkadaşlık kurmasına sebep olmaktadır.
*Kendini Daha İyi Hissetmek İçin Giderek Daha Da Artan Sürelerde Oyun Oynamayı İstemek: Sanal ortamlarda elde edilen başarılar kişiyi gerçek hayattaki olumsuzluklara karşı güdüleyen faktörler arasında olmaktadır. Oyuncular kazanma hırsı ile beraber oyun sürelerini daha da arttırmakta bu durumda oyuncuların saatlerce bilgisayar başında kalmasına ve omurga bozuklukları, göz problemleri gibi fiziksel sorunlar yaşamasına sebep olmaktadır.
*Daha Önceden Severek Yaptığı Diğer İşleri Yapmayı İstememek: Dijital oyunlarla tanışan ve oyunun verdiği hazzı tadan bireyler zamanla burada buldukları sevinci ve mutluluk düzeyini daha önceden buldukları diğer aktivitelere tercih eder hale gelmektedirler. Daha önceden mutlu oldukları veya severek yaptıkları birçok şeyden vazgeçen bireyler hayatlarına dokunan önemli gelişmeleri ve insanları da zamanla göz ardı etmeye başlar duruma gelmektedirler.
*Oyun Oynama Süresini Gizlemek İçin Yakınlarına ya da Başkalarına Yalan Söylemek: Özellikle çocuklarda görülen bu durum insanlarda karşılıklı güven sorunu oluşmasına neden olmaktadır. Genelde aileler çocuklarına derslerini yaptıktan sonra kısa bir süreliğine oyun oynama hakkı tanırlar. Okullarda psikolojik danışmanlar ile birlikte sınıf öğretmenlerinin yapmış olduğu bir araştırmaya göre, öğrencilerin ödevlerini yapma bahanesiyle oyunlar oynadıkları, ailelerine bu konuda yalan söyledikleri gözlemlenmiştir. Bu sorunun çözümü için ise birbirinden farklı güven testleri uygulanmıştır.
*Kendini Kötü Hissettiğinde Duygu Durumunu İyileştirmek İçin Oyun Oynamak: Kişiler günlük yaşamda yaşadıkları olumsuzlukları örtmek ve kendilerini mutlu etmek amacıyla farklı arayışlar içerisinde olurlar. Dijital oyun bağımlıları ise bu tür sorunların çözümünü oyun oynamakta arar. Bu tür davranışlarda bulunan kişilerde, duygu karmaşası, duyguların kontrol etmekte zorlanma ve duygularını ifade etme güçlüğü gibi sorunlar göze çarpar.
Dünyada yaklaşık olarak 1 milyar dolarlık bir pazara sahip olan ve etki alanı her geçen gün daha da büyüyen bu sektör bazıları için kazançlar sağlamaktadır. Dijital oyun pazarı büyüdükçe beraberinde problemlerde büyüyecektir. Ancak çocuklar açısından bu problemlerin çözümlenmesi için anne-babalara birçok görev ve sorumluluk düşmektedir. Yetişkin bireylerin karşılaştığı bu tür sorunlar için ise psikolojik danışmanlar çözümler üretebilmektedir. Duygusal olarak bizleri kısa süreli mutlu eden ancak uzun sürede fiziksel, zihinsel ve sosyal zararının boyutları yüksek olan dijital oyun bağımlılığı konusunda sizleri bilgilendirmeye çalıştık. Hayatınızdaki tek bağımlılığın sevgi, saygı ve emek üzerine olması dileğiyle…
Yazan: Serkan ÖZDEMİR
Editöryal Düzenleme: Yiğit Halil KIRCA
